Dysonans powstaje, gdy dochodzi do niezgodności między elementami mającymi tworzyć całość. Co to ma wspólnego z samopoczuciem? Zaraz przeczytasz. Koncepcję dysonansu poznawczego zawdzięczamy Leonowi Festingerowi i jego badaniom.
Pierwszy zgrzyt
Wyobraź sobie, że zwiedzasz National Gallery przy Trafalgar Square w Londynie i podchodzisz do obrazu Van Gogha „Słoneczniki”. Znane dzieło, łatwo rozpoznawalne. Dodatkowo wzór wielokrotnie odtwarzany w grafice użytkowej. Przyglądasz się i zaczynasz czuć dyskomfort, w głowie pojawia się myśl, że „coś tu nie gra”. W tle słoneczników namalowany jest flamastrem samolot. Wyczuwasz jakiś zgrzyt. Stwierdzasz, że nie wszystkie elementy pasują do siebie. Samolot wygląda obco. Przeszukujesz pamięć, by przypomnieć sobie szczegóły obrazu. Obok ciebie stoją inni ludzie, ale nikt nic nie mówi. Czy tylko ty widzisz samolot? Może nikt nie reaguje, bo wszyscy wokół wiedzą, że przecież w tle słoneczników Van Gogha zawsze był samolot i nie ma w tym nic dziwnego.
Narastające napięcie psychiczne
Mam nadzieję, że rozumiesz, że specjalnie wybrałam przerysowaną sytuację. Chcę skupić twoją uwagę na uczuciu dyskomfortu, braku spójności, niedopasowania. Zapamiętaj je i zwracaj uwagę, jak na Ciebie wpływa. Twój umysł może chcieć różnie rozwiązać tę sytuację. Będzie to zależało między innymi od pewności siebie, poczucia własnej wartości, twojego nastroju w danej chwili i otoczenia, w jakim się znajdujesz. Analogicznie jest w innych obszarach życia. Jeżeli nie ma zgodności w zachowaniach, postawach lub myślach i sądach to dochodzi do wzrostu napięcia i ten stan nazywamy dysonansem poznawczym.
Unieważnić, zapomnieć, wyprzeć
Odczucie dyskomfortu rośnie, robi się niewygodnie. W rzeczywistości umysł chce sobie z nim jak najszybciej poradzić, by wrócić do równowagi. Jak? Jednym ze sposobów jest unieważnić, zapomnieć, wyprzeć. Dzieje się to poza tobą, jakby tej informacji nie było. Zwyczajnie idziesz dalej i zaczynasz myśleć o czymś innym. Umysł może też stwierdzić, że to jakieś głupstwo. W głowie mogą pojawić się myśli, że to jakiś żart, reprodukcja, performance.
Zapytać, powiedzieć głośno
W przypadku ważnych dla Ciebie tematów, poczucie dysonansu może skłonić cię do wyjaśnienia „czemu akurat tak”. Umysł dąży do powrotu do równowagi, „żeby się wszystko zgadzało”. Mając odpowiednie zasoby, można powiedzieć głośno co nas niepokoi. Zapytać o przyczyny, poprosić o wyjaśnienie. Czy zawsze tak robimy? Nie. Wiele osób obawia się reakcji otoczenia i to utrzymuje ich w milczeniu. Jednak umysł potrzebuje wrócić do równowagi, dlatego przeszukuje swoją bazę dotychczasowych doświadczeń i próbuje cokolwiek dopasować, by wytłumaczyć. I tu wkraczają na scenę błędy poznawcze.
Powrót do równowagi
Potrzebujemy spójności — wewnętrznego poczucia bycia logiczną, uporządkowaną całością nawet za cenę prawdy. Czy robimy to specjalnie? Nie. Nie ma tu celowego, świadomego kłamstwa, jest tylko działanie na swego rodzaju automatycznych procesach. Im więcej dojrzałości, skłonności do refleksji, umiejętności radzenia sobie z dyskomfortem tym łatwiej wyłapać dysonans poznawczy i zniekształcenie, które podsuwa umysł, by złagodzić napięcie.
Praktyka samoświadomości
Wiedza o sobie jest pierwszym czynnikiem, który pozwala w ogóle myśleć o zmianie. Jednak dopiero zastosowanie tej wiedzy w praktyce umożliwia dokonanie zmiany.
Jeśli chcesz otrzymać dostęp do praktycznych materiałów pomocnych w wykorzystaniu informacji z tego tekstu (i nie tylko) zapisz się do newslettera.
Korzystanie z prezentowanych materiałów nie zastąpi konsultacji z lekarzem, nie służy leczeniu czy diagnozowaniu.
Tekst został opracowany w oparciu:
https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/cognitive-dissonance
Odkryj nowy workbook
Efekt eksperta + 2 dodatki pomoże Ci w nazywaniu i radzeniu sobie z trudnymi emocjami.
Jeśli na co dzień zauważasz u siebie frustrację, rozdrażnienie, poirytowanie, zrezygnowanie, lęk, brak wiary we własne siły, silny stres, zmartwienie, niepewność, napięcie i niepokój to Efekt eksperta i inne błędy Twojego myślenia pomoże Ci dostrzegać wzory, zależności i niuanse nadające życiu kolory.
